Vanavond zetten vele kinderen hun schoen. Tegenwoordig is dat zonder al te veel angst. Het lijkt wel of er elk jaar alleen maar brave kinderen zijn. Zo ook in Limburg. Maar is dat altijd zo geweest?
Stukje geschiedenis van levend erfgoed
Een paar decennia geleden waren Sinterklaas en zijn helpers echt geen lieverdjes voor stoute kinderen. Deze kinderen schenen nauwlettend in de gaten gehouden te worden. En dat komt door de voorgeschiedenis van de goede, brave Sint. Hoewel men vaak verwijst naar de heilige Nicolaas van Myra als grondlegger van de schoenrituelen, is ondertussen door menig volkskundige aangetoond dat de gebruiken ouder zijn dan de komst van het Christendom in de Lage landen. Deze hingen samen met wat men het wilde heir of wilde jacht noemde. In oude verhalen spreekt men al van een hels kabaal rond deze tijd: de wilde jacht kwam met de roe en kettingen langs. Dit waren zwarte figuren, begeleid door een grijsaard. In Vlaanderen spreekt men van de Tilkensjacht, de Turkusjacht of Hellejacht. Als begeleider zag men Wodan, die veel verwantschap toont met de huidige Sinterklaas. Men kan dit figuur vergelijken met Gandalf in `In de ban van de ring`. Maar in het Oosten van het land zag men nog vaker een vrouw als leidster. Zij heette Bertha of Holda of gewoon heks. De Tilkensjacht werd geassocieerd met geesten, heksen en bokkenrijders. Onguur gespuis dus.
Hoe zat dat in Limburg?
In Limburg vertoont zich de Wilde Jacht als heksen, die op een bezemsteel door de lucht rijden. Meestal wordt zij waargenomen door het weerklinken van een vreemdsoortige muziek, vermengd met het geluid van stemmen en het geblaf van honden in de lucht. Dit zien we in beide Limburgen: de omstreken van Roermond en Sittard maar ook te Alken en Molenbeersel.
Te Kozen (in de buurt van Alken) ging lang het verhaal rond van de Tilkensjacht. Een oude getuige verhaalt: Met honderd heksen komen ze in de locht aan; ge hoort ze van verrens en ze komen immer nader en nader tot dat ge ze boven het hoofd hebt, en dan trekken ze ook weer allengskens verder door. Ge ziet er niks af, alhoewel dat ge ze goed hoort. Ze varen snel door de locht en ze schreeuwen allen gelijk en heel gauw: Nurf-njefl Nurf-njef! en de Groote Heks komt der tusschen langzaam zuchtende :Tjoemb! Tjoemb!Zoo hoort ge altijd aan drie, vier keeren. Het gebeurt ook dat er een schalmei tusschen speelt! maar dat is altijd niet.
Misschien zijn de beelden omtrent de wilde jacht of Tilkensjacht niet helemaal bekend maar dat er muziek in de lucht hing tijdens de najaarsstormen, dat was zeker. Zo getuigde iemand uit Molenbeersel (Kinrooi, Maasland): De wilde jacht, dat heb ich vroeger jaren dik gehoord, was een schoon stukske muziek en ge kost er niks van zeen, allein maar horen. En ge mocht er niet op roepen of fluiten. En die muziek gong zo door de lucht, maar wat het was weit ich auch niet krek.
Nochtans had men wel enige voorstelling bij hoe die Tillekesjacht er uitzag. Wanneer kinderen achter elkaar liepen in de jaren `60 riepen de inwoners van Herck-de-Stad: dji loept krek wê Tillekes Jacht. Die jacht was niet van de poes. Te Nederweert heette de aanvoerder van de Wilde Jacht “Hänske mit de hond”. Hij ontzag niemand. Het was dan ook raadzaam bij het naderen van de stoet het `midden van den weg te houden. Ze vernielden alles wat ze tegenkwamen en waren des duivels. Tenminste, dat vertelden de pastoors. En die wisten het in die tijd altijd beter. Dat het wilde heir waarschijnlijk gelinkt is aan de voorchristelijke vooroudercultus en dat ze deze oude gebruiken maar niet uitgeroeid kregen en dus demoniseerden, zullen ze er vast niet bij gezegd hebben. De oude wilde jacht had als taak om de orde in de gemeenschap te komen herstellen. Vandaar de roe bij zwarte piet. Hij is een overgangsfiguur tussen de wildeman en Sinterklaas. Veel ouder dan Sinterklaas zelf dus. Er valt nog veel over te vertellen, maar ik zou je Sinterklaasavond niet te veel in beslag willen nemen.
Laten we maar hopen dat vanavond de brave, aardige Sint mag passeren langs jullie huis. Want de Tillekesjacht… dat is een ander paar mouwen…
Gudela
Bronnen: www. volksverhalenbank.be en ` Noordeuropese mysterien en hun sporen tot heden` van Farwerck
Afbeelding: La chasse sauvage d’Odin – Nicolai Arbo, 1872 en Otto von Reinsberg-Düringsfeld: Das festliche Jahr in Sitten, Gebräuchen und Festen der germanischen Völker
