`Rood, geel en groen is de kleur van Vastelaovond!`, klinkt doorheen het Limburgse land. Waarom deze kleuren mogelijk gebruikt worden tijdens carnaval, vertel ik zo dadelijk. Eerst wil ik wat meer vertellen over Vette dinsdag.
Vette dinsdag vandaag. Doorheen heel Europa wordt dit gevierd: vanaf morgen begint de sobere vastentijd voor de katholieken, na het halen van een askruisje. De kenmerken van vastelavond laten echter zien dat Vette dinsdag archaïsch is van aard en mogelijk zelfs tot de Steentijd is terug te leiden. De maskerades duiden op agrarische magie en op een tastbare verbinding tussen de levenden en de voorouders. In Litouwen wordt deze dag Uzgavenes genoemd: de dag waarop ze de slechte, onvruchtbare geest van de winter uitdrijven. Een grote stropop die de winter voortelt, wordt ritueel verbrand. Ondertussen vindt er een ritueel schijngevecht plaats tussen Lasininis en Kanapinis. Vrij vertaald: de varkensachtige/vette tegen de hennepman. Het duidt op het gevecht tussen winter en zomer.
Ook in onze streken waren deze schijngevechten tijdens vette dinsdag gekend: wanneer twee elkaar tegenkomende optochten van gemaskerden elkaar in de vorige eeuw tegenkwamen moesten de leiders met elkaar vechten. Ook stropoppen zijn bekend. Een stropop beeldde de winter uit, die ritueel begraven of verbrand werd. Denken we aan het begraven van Jan Poef in het Limburgse Venlo, waarbij men zong: `Jan Poef, Jan Poef begrave, achter in de have, achter in de deepe koel,dao leet Jan Poef mit zien grote smoel.` In Sittard begraaft men nog steeds op de Kollenberg op dinsdagavond de maskers van carnaval. Dat is een prachtig gezicht: met fakkels trekt men als een vuurdraak de berg op om op een oude heidense plaats de maskers ten grave te leggen. Ook fakkelen hoort bij de voorjaarsgebruiken in onze Lage Landen. Denken we hierbij aan fakkelzondag. Ook daarover later meer. Het wijst ontegensprekelijk op een vruchtbaarheidsritueel.
We eindigen met de beloofde uitleg omtrent de kleuren rood, geel en groen tijdens carnaval. Een carnavaloog uit Venlo zei hierover: `Het gekkengezelschap van Kleve (1381 – Duitsland) droeg de kleuren geel/rood, terwijl in Frankrijk de narren bij voorkeur groen/rood droegen. Zelfs voor 1450 droeg een gezelschap uit het Franse Dyon de kleuren rood, geel en groen. Kleuren hadden vroeger veel meer betekenis dan vandaag, en waren erg belangrijk als communicatiemiddel.` Waarom ze deze kleuren droegen, maakt hij niet duidelijk.
Dat hij hier verwijst naar de nar is voor ons interessant. Het woord nar verwijst naar narro, jongeman. Volgens Oostenrijkse filoloog Höfler waren de narren de oorspronkelijke leden der cultische mannenbonden. Het zijn de latere gedemoniseerde vooroudergeesten. De puntmutsen die zij dragen gaan waarschijnlijk terug op cultische kleding van de ingewijde uit de Indo-Germaanse mysteriën. Zij hadden als expliciete rituele taak om de kosmische orde te bewaren. Volgens de kosmologie van de Indo-Europese volkeren is het universum in drieën gedeeld: de bovenwereld, Midgaard en de onderwereld. Deze driedeling wordt vaak voorgesteld met kleuren: wit/goud/geel voor de hemel, rood voor de middenwereld en zwart/groen voor de onderwereld. De Franse onderzoeker Georges Dumézil verbond hier ook de indeling van de Indo-Europese maatschappij in drie functies aan vast: een cultische (de priesters), een militaire (de krijgslieden) en een economische functie (boeren en handelaars). Hij koppelde hier ook kleuren aan vast: de cultische functie is `licht` (wit/geel); de krijgersfunctie is rood en de vruchtbaarheidsfunctie is ‘donker’ (dwz. groen, blauw of zwart).
Als we dit even recapituleren: de kleuren van vastelaovond gaan terug op de narrenkleuren, deze narren zijn de oorspronkelijke mannenbonden die de kosmische orde moesten bewaren, deze kosmische orde wordt voorgesteld aan de hand van drie kleuren. Het zou dus kunnen zijn dat de kleuren rood, geel en groen teruggaan op de kleuren van de voorstelling van de kosmische orde van de Indo-Germanen waarvan de gemaskerde mannenbonden de bewakers waren.
Gudela
Morgen meer over achtergrond van de wijvenavonden en de wijvenmaand.
