Wanneer we op zoek gaan naar vrouwensymboliek in oude tradities, stuiten we vaak op het hart. Het teken van liefde, toch? Het vermoeden is dat het symbool heel erg oud is en dat het veranderd is van betekenis naarmate de tijd verstreek. Alles wijst er op dat het hart een oud zinnebeeld is van Moeder Aarde. Het is een teken van de vruchtbaarheid, van de liefde en van het leven. Het is zeker gelinkt aan de vrouw in het algemeen. Door de ontwikkeling van de hartsymboliek naar een meer algemeen liefdessymbool verdween de oorspronkelijke betekenis. Bij bruiloften wordt het uiteraard vaak gebruikt als versieringsmotief. In oude klederdrachten zien we dat het hartmotief uitsluitend gebruikt werd als borduursel op de zoom van de vrouwenkleren en in huisraad. Waarom het hart deze vorm heeft? Dat heeft toch niets te maken met de vorm van het hart dat in onze borstkas zit? Er worden verschillende mogelijke oorzaken geopperd: men zou eeuwen geleden een fout idee hebben gehad omtrent de vorm van ons hart, het zou kunnen gaan om een vrouwenvorm, nl. de ronde vormen van ons lichaam of het verwijst naar iets anders. Op dat vlak wil ik misschien wel iets toevoegen. Wist je dat in onze streken eeuwen geleden, toen de eerste landbouwers van de Bandkeramiekcultuur arriveerden, zij zich vestigden op de hellingen van de grote rivieren Maas en Rijn? En dat op deze Lössgronden het dichte woud overwegend bestond uit lindebomen?
Lindebomen worden in onze tradities gewijd aan de moedergodin, aan Freya, later aan Maria. Het heeft dus wel degelijk iets met vrouwen en ook met moeder aarde te maken. Het was daarnaast ook de plaats waaronder mensen trouwden, waar het hart van de gemeenschap vergaderde, waar men probeerde de harmonie te herstellen. In de meeste dorpskernen stond centraal een linde. Na de twee wereldoorlogen werden er bevrijdingslindes geplant. Voor mijn deur staan er zo twee. Op boerenerven plantte men voor de deur twee lindes ter bescherming en harmonisering van het huis. Er bestonden ook grenslindes: deze mooie bomen werden geplant voor het aangeven van de grens van een erf zodat er geen geschil zou kunnen ontstaan. Eigenlijk allemaal zaken die je aan liefde, en in vroegere tradities ook aan de vrouw, kan koppelen. De linde heeft dus iets met liefde, harmonie en de vrouw te maken. Wel, heeft u ooit de vorm van het lindeblad gezien? Juist: een hartvorm zoals wij het als symbool gebruiken. Toch toevallig, niet? Als je het mij vraagt, moet je daar de reden van deze vorm gaan zoeken. En als dat niet zo is, is het toch maar een heel mooi en goed verhaal.
In Tussen hamer en staf verwijst Logghe naar het omgekeerde hartsymbool, dat mogelijk meer duiding geeft omtrent de eigenlijke betekenis van het hart. Het zou in deze vorm een zinnebeeld kunnen zijn voor het schaamgedeelte of de hangende borsten van de vrouw. Hierbij haalt hij de verschillende Godinnenbeeldjes aan waar de moeder borsten vastneemt, alsook naar afbeeldingen van borsten in grotten uit de megalitische cultuur.
Bourel ziet dan weer in De symboliek van het jaar het hart als beschermingstekens of apotropaia (= onheilafwerend) voor het huis. Hij wijst op de verschillende metseltekens in de vorm van het hart.
Waarschijnlijk is het een combinatie van al deze betekenissen: onheilswerend, liefde, vruchtbaarheid, moeder aarde, vrouw, verbonden met de linde,… . Een symbool is immers altijd meerlagig en in het geval van zulke oude symbolen als het hart, kunnen dat vele lagen worden. Dat het onlosmakelijk verbonden is met de vrouw, dat is echter een waarheid als een koe.
Gudela
Bronnen:
Beyens, L. (2004) De graangodin. Uitgeverij Atlas: Amsterdam.
Logghe, K. (1992) Tussen hamer en staf. Brepols.
Bourel, W. (2018) De symboliek van het jaar. Widopedia.
Bron foto: lindeboom op de grote markt van Westerlo, erfgoedpagina
