Twee majestueuze zwanen met 4 kleintjes in hun kielzog dreven over het water. Om onduidelijke redenen boezemen deze toch altijd wat ontzag in. Is het het wit? De sierlijkheid? Of zit dat in ons onderbewustzijn gegraveerd? `Wat een geluk dat wij hier mogen wonen en dat we ze mogen aanschouwen`, bedacht ik me. Tot een aantal joelende kinderen met brood de zwanen tot vlak bij ons lokten. Toen vond ik het plots minder aangenaam. Het blazen van vader de zwaan deed me denken aan de ganzen die vroeger ons huis beter bewaakten dan die luie loebas van een hond. Wat een trotse houding, wat een verdedigingsdans. Weldra droomde ik weg over zwanen.
Sprookjes als bron
Sprookjes vertellen meer over de archetypes en het mythische denken van een volk. Zwanen komen veelvuldig voor in onze sprookjesschat: `Hans en Grietje` worden in hun terugreis na het doden van de heks door zwanen over het water gebracht, `Het lelijke eendje` verandert na harde beproevingen in een wilde zwaan, `Drie zwarte zwanen` die eigenlijk tovenaressen zijn maar omdat hun verenkleed gestolen is in de vorm van een dier blijven,… Het schoonste verhaal vind ik `De wilde zwanen` omdat het vol zit met symboliek. Elf prinsen veranderen in zwanen door hun boze stiefmoeder. Hun zusje kan dit enkel ongedaan maken door elf brandnetelklederen te maken. Wat haar, na veel lijden, lukte. Hier vind je het prachtige verhaal.
Mythes
Hierbij is opvallend dat bij zwanen vaak tovenarij is gemoeid en dat er lijden aan vooraf gaat. Bij tovenarij proef je altijd een heidens tintje. In de Edda komen we ook zwanenvrouwen tegen: de walkuren. Het zijn majestueuze vrouwen, strijdersvrouwen, met vleugels van een zwaan. Zij brengen de doden van het slagveld naar het Walhalla. Zwanen staan dan ook symbool voor transformatie: het al dan niet symbolisch sterven om daarna in alle glorie herboren te worden. Linda Wormhoudt noemde het in de rouwvrouwopleiding een psychopomp: een wezen dat als belangrijkste functie heeft om zielen naar het hiernamaals te brengen. Dit gegeven plaatst oude kinderliedjes als `Witte zwanen, zwarte zwanen`, in een ander daglicht. Gaat het wel over Engeland of over Engelland? Daarnaast zie ik het middeleeuwse verhaal van de zwaanridder Helias van Nijmegen of Lohengrin ook in een ander daglicht. Daarom kon hij niet praten: hij was een ziel.
Wat mij ook opvalt: Helias lijkt verdacht veel op de Griekse zonnegod Helios. Het is de zoon van de Titan Hyperion die als trekdier van zijn boot een zwaan heeft. Overdag rijdt hij langs de hemel in zijn zonnewagen, getrokken door paarden. ‘s Avonds daalt de wagen neer in de kosmische oceaan en gaat hij weer naar het oosten met zijn boot getrokken door zwanen. In hindoemythen is het rijdier van Brahma een zwaan. Brahma is verbonden met de oerwateren als schepper. Dus zowel dood als schepping wordt begeleid door zwanen.
Zwanenzang
Onbewust kennen we de taak van de zwaan wel. Waarom zouden we anders een afscheid een zwanenzang noemen? De oude Grieken (Plato, Aristoteles, Socrates en Aeschylus) schreven al over de zwanenzang in hun werken. Het mooiste gebruik dat ikzelf heb mogen ervaren, is de zwanenzang tijdens de studentenjaren. Studenten die hun diploma behaalden of de studieboeken aan de wilgen wilden hangen, werden tijdens een plechtig moment toegezongen door een hele corona (kring) ter afscheid, met het lied `Het ruiterslied.` De verschrikkingen van het sterven als een student, om weer geboren te worden als werkende man/vrouw werden aangekondigd. Het stukgooien van het glas op het einde van het lied, bezorgde me menige malen kippenvel. Wie wil er nu naar het burgerleven?
Oude herinneringen en nieuwe bedenkingen. En dat allemaal omdat we op een zondagavond de hitte probeerden te ontvluchten en aan de Maasplassen een koppel zwanen met hun kleintjes tegenkwamen.
Gudela
