In onze tuin gonst het nog steeds van de bijen, dankzij de wildgroei van klimop tegen de muur van de schuur. We hebben helaas geen ruimte voor een bijenkast maar solitaire bijen zijn er genoeg. Dat de bijen het de laatste jaren erg moeilijk hebben, is waarschijnlijk bij de meesten wel bekend. Wij hangen van ze af voor bestuiving van fruit en groente, dus we kunnen er maar beter zorg voor dragen. Maar wisten jullie ook dat bijen voor onze voorouders heilig waren? Zo heilig dat de honing en de honingdrank in vele rituelen gebruikt werden en worden.
Mijn naam is Byggvi, men noemt mij flink bij Goden en mensen tegaar: het maakt mij trots, dat de machtige Azen hier drinken de mededrank (Lokasenna, EDDA)
Welke oude bronnen je ook openslaat: bij rituelen en offers hoort vaak een honingdrank of mede. Men zegt dat het een een essentie bevat, die onsterfelijk maakt. De Hindoes spreken hierbij van amrita, wat letterlijk onsterfelijk betekent. Mede wordt niet zomaar gedronken als een soort wijn; het was een verbindingsmiddel om in contact te komen met het Goddelijke en had een uitgesproken plaats binnen de voorchristelijke religies. We stellen vast dat zowel mede, honing én het wezen dat voor deze honing zorgt -de bij- hoge plaatsen bezetten in de Indo-Europese mythen. In de Indische Veda`s weet men te vertellen dat honing neerkwam uit de hemel als dauw en van de bloemen werd verzameld door de bijen. In de Rig-Veda worden Krishna en Indra Madhava genoemd, de honing geborenen. Hun symbool was de bij. De Germaanse mythen kennen een soortgelijk verhaal waar mede als dauw van de wereldboom druppelt.
De ouden maakten hun offers met honing, voor zij dat deden met wijn.( Porphyrius)
In de Edda vinden we de herkomst van de mede. Het ene verhaal wijst de geit Heidrun aan, die tot in de eeuwigheid mede laat spuiten uit haar uiers voor de gevallen krijgers van Wodan. De mede zorgt dus voor de zielen. Daarnaast kennen we het verhaal van Kvasir, zijn dood en de reus Suttung. Het gaat als volgt: na een harde en lange oorlog, bezegelden de Azen en Wanen de vrede door in een pot te spugen. Uit dit mengsel, dit speeksel staat Kvasir op: de wijste. Kvasir wordt vermoord door de dwergenbroers Fjalar en Galar die zijn bloed bewaren in een pot genaamd Óðrerir (“Gister der Geest”). Zij brouwen een mede uit dit bloed door het te vermengen met honing. Wie deze mede drinkt, krijgt wijsheid en de gave van de poëzie. In ruil voor hun leven, kopen Fjalar en Galar zichzelf vrij met de mede bij de reus Suttung. Suttung verstopt de mede in de grot van een berg en laat het bewaken door zijn dochter Gunnlöd. Diep in de grot zal Wodan, in de vorm van een slang, Gunnlöd verleiden. Hij brengt drie nachten bij haar door, in ruil voor een slok uit de twee vaten en de pot. Hij slikt echter met elke slok de vaten en de pot helemaal leeg en vlucht in de gedaante van arend terug naar het Walhalla. Volgens Snorri liet Wodan tijdens zijn vlucht wat mede achter zich vallen en staat bekend als het deel van de troubadour of de bard, de dichter of zanger. De honingdrank zorgt dus voor bezieling.
`Gunnlod zette me in de gouden zetel, schonk de kostbare mede: ijdel loon had ze daarvoor van mij, voor haar passie en hoovaardij, haar broedende voorvroedende geest. Wat ik van haar won gebruikte ik wel: in wijsheid groeide ik sinds mijn terugkeer meebrengend naar Asgard: Odhroerir,het sacrale elexir.`
Dit zien we terug in de gebruiken omtrent honing. Honing wordt gezien als levensschenker en de bij wordt geassocieerd met de ziel der mensen. Daarom dat we in de oude dooprituelen ook het geven van een lepeltje honing zien aan de pasgeboren baby. Het kind wordt bezield. De bij is ook de boodschapper van de goden. In de Perzische Mithrascultus verscheen de bij in de mond van een leeuw; zij verzinnebeeldde het woord van de goden. Bij in het Chaldees betekent trouwens letterlijk `het woord`. Wie de mede tot zich neemt, verstaat dus de taal der goden én kan communiceren met de goden, zoals bv. de Griekse Zeus, die ook wel Melissaios wordt genoemd (`hij die behoort tot de bijen`) of met de Germaanse Wodan, want hij is bij uitstek de God van de poëzie (het scheppende woord).
In Vlaanderen
De bijen werden in een recent verleden betrokken bij de begrafenisrituelen in Vlaanderen. Wanneer de laatste adem werd uitgeblazen, volgde er allerhande gebruiken: eetwaren dat bederven kon, werd buitengezet. Alsook alle levende wezens. De klok werd stilgezet en de spiegels worden bedekt. Maar de meest interessante gewoonte was toch wel dat men de bijen verwittigde met de woorden: `Biekens wekt, want uw meester vertrekt.` Niemand weet vandaag nog waar deze gewoonte vandaan komt. Nog niet zo lang geleden was men er van overtuigd dat pas overleden zielen zich ophielden in de bijenkorven.
In Nederland
Ook in Nederland kende men dit gebruik. Het is bekend dat van Brabant tot Friesland de `aanzegger of voorzegger naast de familie en vrienden ook de bijen niet vergat bij het melden van het sterfgeval. Dit moest voor zonsopgang gebeuren. Vaak met de woorden: Bijen, de baas is dood. uit 1927 melden ze de woorden: 'Immen,immen, uw heer is dood! Verlaat mij niet in mijnen nood! Ik wil u zijn wat hij u was, haal dan voor mij honing en was!
In Litouwen
In Litouwen is de bij (met haar honing en mede) zo belangrijk dat ze er aparte goden voor hebben: een vrouwelijke en een mannelijke. Austėja (Austheia), een huisgodin die als godin van de imkers wordt neergezet en vrouw van Bubilas, de bijengod. Ze worden gezien als de weg om te communiceren met de goden en als begeleiders van de ziel. Wanneer Litouwers met vragen zitten, zullen ze niet bidden maar raad vragen aan de bijen. Als er iemand sterft, worden de bijen uit de nesten gelaten. De litouwers hebben heel veel oude liederen voor hun bijengoden en de bijen, bijvoorbeeld de sutartine Bitela, lylia.
Als je de neiging hebt om bijen te verjagen of (on)kruid plat te spuiten met vergif, dé voedingsbron van bijen: denk dan even aan deze betekenis. Misschien zorgt het voor bezinning en een hernieuwd contact met je bezielde omgeving.
Gudela
bronnen:
Buxton, S. (2004). The Shamanic Way of the Bee.
Gyre, R. en Papazian, C. (1986).`Brewing mead; wassail!` Colorado: Brewers Publications.
Peeters, K. (1962). Het vlaamse volksleven.
Ransome, H. (2004). The Sacred Bee in Ancient Times and Folklore.
Rooijakkers, G. (1994). Rituele Repertoires. Nijmegen: Sun.
Traditie, tijdschrift over Germaanse en Keltische cultuur en spiritualiteit, 12e jaargang, nr. 3
