Het wievermaondje en oudenwijvenmolen
Februari wordt in Limburg ook het wievermaondje genoemd. Heel raar is dat niet als we de Christelijke volkskalender bekijken: elke dag is wel gewijd aan een vrouwelijke heilige. De vraag is natuurlijk of we dit kunnen terugleiden tot enkele heidense godinnen. Het antwoord is: `Ja!` Veel folkloristische gebruiken tijdens carnaval kunnen we in verband brengen met Holle of Perchta. Zoals reeds gezegd is er een zeer duidelijk verband tussen de carnavalsstoet in het voorjaar en de gemaskerde Indo-Europese mannenbond. Het wilde heir, zeg maar. Deze werden voorgesteld als teruggekeerde doden/voorouders met aan het hoofd…in onze contreien vaak een vrouwelijke godheid. We kennen Frau Goude, Fro Gode, vrouw Holle en Perchta. Een godin die de doden leidt, doet ons ook meteen denken aan Freya die volgens de Edda de helft van de overleden krijgers krijgt. Ze zijn doodsgodinnen, vergelijkbaar met de Griekse godin Hekate, Isis en Cybele. In de Romeinse Canon episcopé wordt door een Romeinse bril de Germaanse aanvoerdster der zielen Diana genoemd. En deze vrouwelijke figuren zien we terug in de vastelaovendgebruiken. Volgens de Duitse schrijver Vulpius (18e E) reden tijdense de Middeleeuwse vastelavondfeesten zowel Wodan als Vrouw Holle mee.
In Limburg wordt de oude, wijze vrouw nog steeds opgevoerd. In de week vóór carnaval worden zogenaamde Oude Wijvenavonden gehouden. Dan worden de kroegen en de straten bevolkt door verklede vrouwen. Mannen die zich op straat en in de cafés wagen zijn eraan voor de moeite en lopen gevaar vernederd en weggejaagd te worden.. In Venlo wordt deze traditie Truujendaag genoemd. In Sittard wordt op Vastelaoves Maondag ook een vrouwenavond georganiseerd. Alle vrouwen verkleden zich in lelijke heksen met pokdalige gezichten en hangende lippen. Denk hierbij aan de verhalen van Vrouw Holle en haar uiterlijke kenmerken: grote tanten, pokdalig gezicht, hangende lippen,….
Nog een ander merkwaardig Limburgs vastelavondgebruik is de Oudewijvenmolen. In de stoet wordt een molen meegedragen waar een (verklede) oude vrouw in gaat en er als jong meisje uit komt. Dit is nog gekend in Limburg. Ik heb er echter geen concrete voorbeelden van gevonden, behalve in Zundert (Brabant). Onderzoeker Aat van Gilst wijst er op dat deze transformatie van een vrouw de `vernieuwing van de natuur` verzinnebeeldt. De vrouw is de aarde, de man is de hemel. Dat zien we terug in bijna alle indo-Europese religies en de gnostieke stromingen. Het past dus bij de voorjaarsgebruiken waarbij de aarde terug vruchtbaar wordt en weer in volle bloei zal komen. Is er misschien een verband met de cultuswagens?
Tacitus vertelt in zijn Germania over de godin Nerthus die in de 1e eeuw n.Chr. werd vereerd: ‘Over de afzonderlijke stammen valt niet veel bijzonders te melden, behalve dat zij gezamenlijk Nerthus, d.i. moeder Aarde, vereren en geloven dat zij deelneemt aan het leven der mensen en dat zij naar de stammen komt gereden op een wagen.` Nerthus wordt door Tacitus met de Grote Moeder, moeder Aarde vereenzelvigd. Wat Tacitus over haar cultus vertelt, komt overeen met wat we ruim elf eeuwen later over de cultus van de Wanen in Scandinavië horen. Ook daar is sprake van een rondgang met de godin. De godin wordt rondgereden in een wagen en tijdens de ommegang leggen de mensen hun wapens ter zijde. Het doel van de ommegang was het afsmeken van vrede, vruchtbaarheid en voorspoed. Op grond van deze verhalen en een aantal vondsten (zie foto bovenaan) weet men zeker dat die cultuswagens waarmee een godin het land rondtrok, ook hier aanwezig waren en dat die in verband stonden met lentegebruiken. Opvallend dat wij vandaag de dag nog met wagens rondrijden tijdens vastelaovend, niet? Aat van Gilst wijst ook op een etymologisch verband tussen Nerthus en de Griekse ‘Neteroj`wat onderaards betekent en waardoor we een gelijkenis zien met Holle of Holda. De doden uit de onderwereld brengen de vruchtbaarheid terug tijdens vastelavond. Dit idee en de symboliek doet ons ook denken aan Nehalennia die met een schip de gestorvenen ophaalt. En zo is de cirkel weer rond!
Vrouwen, laat jullie dus zeker niet onbetuigd tijdens het carnaval. Jullie zijn de transformerende moedergodinnen.
Gudela
