Waar komt Vastelavond vandaan?
In Limburg barst rond deze periode het feestgedruis elk jaar helemaal los: carnaval of, de veel oudere term, vastelavond neemt dan het dagelijkse leven een tijdje volledig over. Dat zien we uiteraard in het hele land, maar in Limburg blijft dat gepaard gaan met veel oude ceremonie en oude tradities. Het hart van de oorsprong van het feest zien we in Limburg nog het hardst kloppen. Helaas heeft dit jaar het coronavirus behoorlijk wat roet in het eten gegooid. Sommige radio`s en plaatselijke gezelschappen proberen het online te laten verdergaan maar uiteraard weegt dat niet op tegen het rood, geel en groen feestgedruis. Oorspronkelijk was de dag voor de vastenperiode (aswoensdag) enkel vastelavond, maar dit woord werd al gauw gebruikt voor de drie voorgaande dagen. Van zondag tot vette dinsdag wordt de gebruikelijke orde opzij geschoven en krijgt de prins de sleutel van de stad.
Reeds in 1290 kwam de term vastelavond voor. Hoewel het logisch zou zijn, verwijst vastel volgens vele etymologen en etnologen niet naar de vasten maar naar het Middelnederlandse fasel, fazel of vazel wat `ongeboren vrucht` betekent. Het corresponderende Indo-Germaanse woord pes, het Indische pasas en het Latijnse penis laat geen misverstanden staan over de diepere betekenis van het woord die duidelijk met vruchtbaarheid en voortplanting te maken heeft. Het tweede gedeelte `avond` doet uitschijnen dat het feest alleen des avonds werd gevierd. Dit doet nog meer het vermoeden rijzen dan Vastelavond een zeer oud heidens feest is: zij vierden hun gewijde, kosmologische feesten in de nacht. Denken we hierbij bijvoorbeeld aan de twaalf gewijde nachten in de Midwinterperiode. Wat er ook van zij, waarschijnlijk heeft vastelavond haar oorsprong in de oude religieuze riten van een landbouwende bevolking waarbij terugkeren van de vruchtbaarheid in het voorjaar essentieel was.
De maand februari is hier altijd mee in verband gebracht. Denken we maar aan haar oude namen sprokkelmaand of hornungmaand: beide verwijzend naar vruchtbaarheid en wellust(~horny). In Friesland werd deze maand ook Sellemoanne en in Vlaanderen Sille genoemd. We vermoeden dat dit kan verwijzen naar zielen of voorouders. Vastelavond is dus naast een vruchtbaarheidsfeest ook een voorouderfeest. Als we dit vergelijken met nog bestaande Indo-europese religies is dat geen raar idee: het dragen van maskers wordt vaker in verband gebracht met voorouders. Voorouders worden ook in verband gebracht met de vruchtbaarheid van het land. Helemaal zeker is het etymologisch niet, omdat selle en sille ook verband kunnen houden met het Angelsaksiche woord sellan, wat offeren betekent. Het ene hoeft het andere echter niet uit te sluiten. Offers werden vooral gebracht aan de voorouders en de goden.
Dat er uitbundig gevierd werd, is wel heel zeker. Deze voorjaarsfeesten zijn waarschijnlijk de gebruiken waar de kerk over viel in het concilie van Leptines in 743: de `spurcalia in Februario` (zie dit oude artikel). Zij werden uitdrukkelijk verboden. We kunnen dus tot conclusie stellen dat Vastelavond een vruchtbaarheidsfeest is, verbonden met de voorouders en waar offers gebracht werden in het verleden. Welke oude, heidense gebruiken er zijn blijven hangen? Daarover morgen meer.
