Kent u de Walpurgisnacht al? Die nacht waarop het luchtverkeer vrouwen op bezems in de gaten moet houden? Door de meeste mensen wordt dit namelijk gekoppeld aan heksen die een dansje wagen met de duivel. Maar klopt dat wel? Of is dat slechts een beeld dat ons voorgeschoteld is door overijverige bekeerders? Ook 1 mei is een belangrijke dag in onze contreien, zeker in Limburg: op vele plekken wordt de meiboom binnengehaald en geplant. Vraagt u zich niet af waar dit feest vandaan komt?
Eerst even over Walpurgisnacht: ja, dat is een belangrijke nacht voor de vrouwen en nee, daar komen geen duivels bij aan te pas. Of toch niet zoals wij dat vandaag invullen. Bij Walpurgisnacht wordt heel vaak verwezen naar Sint Walburgis, cynisch genoeg de heilige tegen tovenarij. Deze heilige wordt afgebeeld met drie korenaren en een olieflesje. De drie korenaren verwijzen naar haar verbinding met de landbouw en doet vermoeden dat ze een gekerstende aardegodin is. Wanneer we ons verdiepen in haar sages en legendes zien we veel gelijkenissen met Vrouw Holle en Freya. Toevallig, maar niet echt, kennen de Noordse Europeanen deze Walpurgisnacht als de Vanadisnacht. Hiermee bedoelen ze de nacht gewijd aan Freya, de disir of voormoeder van de Vanir (Wanen, vruchtbaarheidsgoden).
Als we verder inzoomen op de betekenis van Walburg kunnen we twee woorden onderscheiden: wal en burg. Een burg is een verhoogde (en later ook versterkte) plaats in het landschap. Vaak de plaats waar heiligdommen werden opgericht door onze voorouders. Bij wal verwijst onderzoekster A. van der Meer naar een oude betekenis van het woord, nl. stok of staf. In vroegere tijden werd op deze heilige plaatsen een boom geplant of een zuil neergezet als symbool van de navel van de gemeenschap en de verbinding met de goden. Daarnaast droegen de vrouwelijke, wijze vrouwen of zieneressen een staf, die hetzelfde verzinnebeeldde als de boom op de burgen. Een bekende zieneres was Waluburg, een zieneres van de Semnonen uit de 2e eeuw. Misschien de voorloper van Sint Walburga? Het is gekend dat in het begin van de meimaand vele volkeren op deze verhogingen raad kwamen vragen aan de wijze vrouwen. Pas in de Middeleeuwen werden gerechtsdagen op 1 mei afgeschaft. Op de Walberla vindt de eerste zondag van mei nog steeds het Walberla-feest plaats. Deze berg vormt de bron van vele sages en legendes over heksenbijeenkomsten en de wilde jacht.
Van Gilst heeft echter een andere theorie die me ook zeer aannemelijk lijkt en dieper is doorgedrongen in onze mythes: hij verklaart het woord wal met te verwijzen naar het door ons zeer gekende woord Walhalla (het dodenrijk) en naar de Walkuren (die de zielen uitkozen op de slagvelden). Hij verbindt wal dus met de doden. Het is gekend dat onze voorouders een sterke dodencultus hadden en op hoogtes raad vroegen aan de voorouders (al dan niet via een wijze vrouw). Een walburg zou dus een heilige hoogte kunnen zijn waar de zielen van de voorouders verblijven. Ook hierbij kunnen we weer een linkje leggen naar Vanadis Freya. In Egil Skallagrimmsoms Saga zegt een stervende: “Geen avondeten heb ik gehad en ik wil het niet hebben voor ik bij Freya ben. ¨ Freya is dus naast Wodan ook een zielengeleidster. Vanadis en Walburg zijn onderling uitwisselbaar. Hier wil ik ook even stilstaan bij het volgende: als u in uw regio een kerk of kapel hebt staan op een natuurlijke verhoging, gewijd aan Walburga, kan u er vergif op innemen dat dit een gekerstend en dus ouder heiligdom is.
Allemaal leuk en aardig maar wat doen we dan tijdens deze nacht? Zoals reeds gezegd: het vieren van de vruchtbaarheidsgodin Freya (dus van de vruchtbaarheid van de mens of het land) en het heroprichten van die heilige boom (of staf) die de orde in de kosmos en de gemeenschap verzinnebeeldt. In de Kempen en Limburg kende men het oude gebruik van meisteken nog tot het begin van de twintigste eeuw. Het was eigenlijk een sociaal spel waarbij potentiële huwelijkspartners via geheime codes elkaar verkenden. De jongens van het dorp gingen `s nachts op pad en zetten een tak van een boom voor de deuren van de meisjes waarmee ze hun gevoelens uitdrukten, vaak van liefde maar soms ook van afkeuring. Elke tak had een zekere betekenis, vb. hagedoorn voor meisjes die niet zonder handschoenen konden worden aangepakt, berk voor zeer zorgende, lieve meisjes,… Soms liep dat wel eens fout, herinnert ons het lied Schoon lief hoe ligt gij hier en slaapt. Nog een ander bekend fenomeen tijdens deze meinacht was de bezem uit het raam steken. Hierbij liet het meisje zien dat haar vrijer welkom was. Begrijp je een beetje de verbinding tussen heksen en bezems?
Tot slot zijn ook nog de ommegangen, dansen en liederen, gewijd aan Maria, bekend in de mei. In de meimaand trok men massaal naar Maria-bedevaartsoorden (Christelijke verderzetting van de vruchtbaarheidsgodin). Een prachtig voorbeeld hiervan is de tocht naar Scherpenheuvel. Scherpenheuvel laat de verschuiving zien van zinnebeelden en betekenis in onze lage landen: het is bekend dat er een eikenboom op de berg stond (een Walburg?) waar mensen naar toe kwamen voor raad en genezing, een boom die later gevuld werd met een vrouwenbeeld. Later werd het vervangen door een Maria-beeld en pas veel later herbergde deze natuurlijke heuvel een kerk. De oude gebruiken bleven maar kregen een nieuw jasje… Daarom ook dat in Protestantse kerken Maria niet of nauwelijks bekend is. Veel te heidens naar hun zin.
Zo, nu heeft u een zeker beeld bij Walpurgisnacht. Wat u ook gaat doen deze avond en/of morgen -een bedevaart, een zangavond, een meiboom- of tak rechtzetten, een bezem uit het raam steken, een vruchtbare avond inluiden of een vrouwenavond vieren- zorg dat het draait rond vruchtbaarheid en liefde. Ter ere van Walburga, Vanadis Freya of Maria!
Gudela
